Đã tìm được ‘động vật nguồn gốc’ của Covid 19?

Công trình phân tích các dữ liệu đã có từ ba năm nhưng mới được phát hiện cho thấy chồn chó có khả năng là "vật chủ trung gian" đưa virus lây sang người

Victoria Gill và Roland Pease
Vai trò,BBC News và BBC World Service

Giờ đây chúng ta có "bằng chứng tốt nhất" có thể tìm được về việc virus gây ra Covid-19 đã lây sang người ra sao, một nhóm các nhà khoa học tuyên bố.

Đây là diễn biến khoa học mới nhất trong công cuộc tìm kiếm nguyên nhân gây ra đại dịch nặng nhất trong một thế kỷ. Quá trình này đầy khó khăn và mang tính chính trị rất cao, và có nhiều giả thuyết khác nhau đều chưa được chứng minh hay bác bỏ hoàn toàn.

Các phân tích mới nhất chỉ vào một loài động vật có nhiều khả năng là động vật nguồn gốc của virus. Phân tích này dựa trên bằng chứng được thu thập cách đây ba năm từ Chợ Động vật Hoang dã Huanan ở Vũ Hán, nơi luôn là tâm điểm khi đại dịch bùng phát.

Trong những ngày đầu năm 2020, khi Covid vẫn còn là một bệnh bí hiểm, Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh (CDC) Trung Quốc lấy các mẫu xét nghiệm từ chợ. Thông tin về gien có được từ các mẫu đó mãi đến gần đây mưới được công bố, và điều đó cho phép một nhóm các nhà nghiên cứu giải mã chúng và dẫn đến kết luận rằng loài chồn chó có khả năng là một “vật chủ trung gian”, rồi từ loài chồn này virus lan sang người.

Điều then chốt của phân tích này là DNA từ chồn chó, loài động vật có vú được bán khi còn sống ở chợ Huanan, được tìm thấy ở cùng một địa điểm với các mẫu xét nghiệm có kết quả dương tính với SARS CoV-2, theo phân tích được công bố trên mạng ngày 20/3.

Có "mối liên hệ mạnh mẽ" giữa sự bùng phát dịch ban đầu và việc bán động vật sống trong chợ, các nhà khoa học nói

Nhưng trong quá trình đi tìm nguồn gốc của đại dịch, chợ đó đã bị đóng cửa từ lâu và tất cả các con vật bị bán ở chợ đều đã bị giết, nên chúng ta vẫn không có bằng chứng có tính kết luận. Và một số nhà phân tích đã mô tả sự trì hoãn ba năm trong việc đưa ra các dữ liệu hết sức quan trọng này là “đáng hổ thẹn.”

Kết quả tìm hiểu được đăng tỏng bối cảnh giả thuyết virus rò rỉ từ lab đang được tin nhiều hơn trong giới chức ở Mỹ.

Chính phủ Trung Quốc đã phủ nhận quyết liệt rằng virus bắt nguồn từ một cơ sở nghiên cứu khoa học của nước này, nhưng Cục Điều tra Liên bang Mỹ (FBI) giờ đây tin rằng kịch bản này là “có khả năng cao nhất”, và Bộ Năng lượng Mỹ cũng tin như vậy.

Các bộ và cơ quan khác nhau của Mỹ đã điều tra nguồn gốc bí ẩn của virus và đưa ra các kết luận khác nhau, nhưng ngày 1/3, giám đốc FBI đã cáo buộc Bắc Kinh đã “cố hết sức để ngăn cản và làm rối”, và tiết lộ rằng FBI đã bị thuyết phục về giả thuyết rò rỉ phòng lab “một thời gian khá lâu”. Cơ quan này chưa công bố các kết quả điều tra, điều làm nản lòng một số nhà khoa học.

BBC đã nói chuyện với vài nhà khoa học tham gia vào quá trình điều tra nguồn gốc Covid ba năm qua. Họ tin rằng kết quả phân tích mới có lẽ sẽ đưa chúng ta đến gần nhất để hiểu đại dịch đã bắt đầu ra sao, và sự chia rẽ giữa Trung Quốc và phương Tây đang cản trở các nỗ lực khoa học để tìm lời giải cho điều bí hiểm này.

Nghiên cứu mới cho thấy gì?

Giải mã gien toàn bộ từ các mẫu xét nghiệm lấy ở chợ tại Vũ Hán được TS Florence Debarre , nghiên cứu sinh cao cấp tại Viện Sinh học và Khoa học Môi trường ở Paris phát hiện. Bà nói với chương trình Science in Action của BBC World Service rằng bà đã “bị ám ảnh” với những dữ liệu này kể từ khi bà phát hiện ra chúng tồn tại.

Sau khi tìm và tải xuống các mã của một cơ sở dữ liệu gien có tên GISAID, nơi các nhà khoa học chia sẻ các thông tin loại này, bà và các đồng nghiệp bắt tay vào tìm kiếm loài vật nào khớp với mẫu gien đã tìm thấy ở cùng địa điểm với virus. “Chúng tôi thấy kết quả xuất hiện trên màn hình, và đó là: chồn chó, chồn chó, chồn chó, chồn chó,” bà kể lại.

“Chúng tôi tìm được loài vật và virus [cùng nhau],” TS Debarre giải thích. “Điều này không chứng tỏ là các con vật đó đã nhiễm virus, nhưng đó là cách diễn giải hợp lý nhất mà chúng tôi đã thấy”.

Chồn chó sống được bày bán ở một chợ tại Trung Quốc

Theo GS Eddie Holmes từ Đại học Sydney, người tham gia vào nghiên cứu, thì đây là “bằng chứng tốt nhất chúng ta sẽ có được” về nguồn gốc động vật của virus.

“Chúng ta sẽ không bao giờ tìm thấy chính con vật chủ thể trung gian – nó đã biến mất,” GS Holmes kể với BBC.

“Nhưng thật đáng kinh ngạc là dữ liệu gien đã tìm ra điều này – nó cho chúng ta biết chắc chắn không chỉ có những loài vật nào ở chợ, mà còn cả địa điểm chính xác của nó trong chợ,” TS Holmes nói với BBC.

Các nhà khoa học sẽ làm gì tiếp để tìm nguồn gốc Covid?

Dữ liệu mới này có thể cung cấp thêm manh mối cho các cuộc điều tra tiếp theo về nguồn gốc đại dịch, nhưng tìm hiểu theo các manh mối đó sẽ rất phức tạp.

GS Marion Koopmans từ Đại học Erasmus ở Rotterdam là một thành viên trong nhóm điều tra của Tổ chức Y tế Thế giới tới Vũ Hán vào 2020. Bà giải thích rằng kết quả phân tích mới “xác định được chồn chó đã được bán ở hàng nào trong chợ, nên bạn có thể kiểm tra những con chồn chó đó từ đâu tới.”.
“Tất nhiên việc buôn bán động vật hoang dã là trái phép, nên câu hỏi là liệu bạn có bao giờ tìm ra chồn chó đến từ đâu không.”

Điều này có trả lời câu hỏi đại dịch đã bắt đầu ra sao?

Đây không phải là bằng chứng kết luận, đó là điều chúng ta có thể sẽ không bao giờ có.

Việc tìm kiếm bằng chứng đã trở nên đầy tính chính trị và thường là độc hại. Trong khi kết quả phân tích mới khiến giả thuyết virus bắt nguồn từ động vật hoang dã và lây sang người ở chợ có vẻ thuyết phục hơn, một giả thuyết khác lại tập trung vào “rò rỉ phòng lab” của một virus từ Viện Vi trùng học Vũ Hán.

Trong bài phỏng vấn với BBC, GS Holmes nhắc đến các nghiên cứu trước đây về các ca nhiễm Covid sớm nhất được biết đến ở Vũ Hán. “Dịch bùng phát ở quanh chợ,” ông nói. “Và giờ đây chúng ta có thể thấy vì sao – và con vật then chốt cũng ở đó.

“Nó không bùng phát quanh khu vực phòng lab, nơi cách xa 30km. Và không có một mẩu dữ liệu nào cho thấy có các ca nhiễm ban đầu ở quanh phòng thí nghiệm.”

Việc Trung Quốc chậm trễ hàng năm trong công bố dữ liệu dẫn tới sự chán nản và tức giận với CDC Trung Quốc.

“Dữ liệu đã có từ ba năm trước – thật là một scandal rằng phải mất nhiều thời gian thế này chúng mới được đưa ra ánh sáng,” GS Holmes nói.

Trong một cuộc họp báo hôm 17/3, Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus nói “mỗi mẩu dữ liệu” đều quan trọng để đưa chúng ta gần hơn tới câu trả lời. “Và mỗi mẩu dữ liệu liên quan đến việc tìm hiểu nguồn gốc của Covid-19 cần được chia sẻ với cộng đồng quốc tế ngay lập tức”.

“Chúng ta phải vượt qua chính trị và trở về với khoa học nguyên bản,” GS Holmes bình luận.

Ông nói thêm: “Con người nhiễm virus từ động vật – điều đó luôn đúng trong suốt lịch sử tiến hóa của loài người. Điều tốt nhất chúng ta có thể làm là tách chúng ta ra khỏi động vật hoang dã và có sự theo dõi tốt hơn”.

“Vì điều này sẽ lại xảy ra lần nữa”.
BBC